MyLife Danışmanlık ve Koçluk Merkezi

Dissosiyatif kimlik bozuklugu.

          Çok sayıda erken yaşta başlayan çocukluk çagı travmatik yaşantıları ve intihar girişimleri ile karakterize olunan dissosiyatif bozukluklar ,bir psikiatrik tanı  qrubudur.Her birey,çocukluk döneminde stress verici olaylarla karşılarşır ve bu yaşantılar normal koşullar altında travmatik bir sürece dönüşmez.Ancak gerek yaşanan stress verici olayların şiddeti gerekse meydana geldiği aile ve çevre koşullarının uyğunsuzluğu bu yaşantıları travmatik bir sürece dönüştüre bilir.Ruhsal  açıdan deprem sel gibi doğal felaketler,savaşlar  cinsel yada fiziksel saldırıya uğrama,işkence,cinsel taciz,çocuklukta yaşanan istismar,trafik kazaları,iş kazalrı, tehlikeli bir olaya tanık olmak gibi zorlayıcı ve kişinin başa çıkma yeteneği aşan olaylar travmaik olaylar olarak adlandırılır.Bu açıdan aslında travmatik süreç,kişinin çaresizlik ve güçsüzlüğü ile yüz yüze gelmesi durumudur .Travmatik olaylar bireyin bağ kurma,anlamlaştırma ve denetleme duyumlarını veren olağan başetme sistemlerini felce uğratıb ve kişinin uç noktada çaresizlik ve dehşet yaşamasına neden olur.Erken yaşta başlayan yineleyici çocukluk çağı travmatik yaşantıları ise kişileri dissosiyatif savunma ve yaşantılara sürükler.Çocukta dissosiyasyona yatkınlık fazladır ancak bu yatkınlık yaşla birlikte azalır.Çok küçük hatalar ve küçük incinmeler kişinin zihninde geçmiştirki yoğun  ihmal ve travmalarının yeniden yaşanmasına yol açar.

           Travmatik olaylar sırasında kurbanların dissosyativ yaşantılar tanımlamaları oldukça bilinen bir durumdur.Kendiliğinden gelişen bu yaşantılar aşırı  korku,acı ve çaresizlik karşısında kişiyi korumaya yarar.Bir çok tecavüz ensest kurbanı,tecavüz anında,kendilerinin bedenlerinin dışında yukarıdanseyrederken,kendisinin yaşantıladığı bu olayla ilgili olarak sanki başkasına tecavüz ediyormuş gibi hiss edip ona acıdıklarını belirtmişlerdir.Sonuç olarak travmanın özü,acı ve yaralanma tehdidi yaşayan kişinin çevresi ve bedenin üzerindeki hakimiyyetini kaybetmesi sırasında hissetdiği çaresizlikdir.Bu algıda çeşitli deyişmelere(depersonalizasyon,derealizasiyon gibi)yol açar.Kendine zarar verme davranışları ve intihar girişimleri ile seyreden dissosyatif bozukluk vakalarında çocukluk çağı travmatik yaşantılarının öteki psikiyatrik tanı qruplarına göre oldukça sık olduğu bildirilmektedir.Dissosiyatif fenomenlerin ortak özelliği,normalde bütünleşdirici olan bellek,kimlik,yada bilinç işlemlerinde bozulma yada değişme görülmesidir.Dissosyatif yaşantı sırasında zihindeki bir enformasyon(duyu,anı,fiziksel duyum)başka bir enformasyonla normalde olması gerekir bağını yitirir.Bellek ve kimlikte dalgalanmayıda kapsayabilen bir diziklinik ve davranışsal fenomenlere neden olan bu süreç yeterli ağırlıkta olduğunda dissosyatif bozukluk olarak bilinen sendromlara yolaçar.Başlanğıçda travma karşısında uyum sağlayıcı bir işlevi olan dissosiyasyonun,devam eden travmatik yaşantılar sonrasında artan etkinliği,çoğu zaman kişinin yaşamın sorunlarıyla ve stresiyle başa çıkma yetisi açısından işlevsiz veya uygunsuz olan zihinsel etkinliklerde veya davranışlarda bulunmasına neden olur.Travma sonrasında öfkenin asıl merkezi bireyin kendisinde olup çevreye olan öfkesini içinden geldiği gibi yansıtamadığından ve kontrol edemediğinden bu genişleyen kendi merkezli öfke,diğer insanları içine alsada  giderek dahada kendi merkezli olup yani büyük ölçüde bu yoğun öfke kişinin kendisine yönelir.Hem erkek hemde kadın dissosyatif bozukluk vakaları yaşamak isteklerinin olmadığından bahsederler.Ölüm isteği olmayan dissosyatif bozukluk vakası son derece nadirdir.

           Bağlanmak kuramı bebeklikten yetişkinliye kadar olan süreçde yakın ilişkilerin gelişimi hakkında bir çerçeve sunulmaktadır.Bowlby”ye göre bağlanma sonuçu gelişen zihinsel modeller,iki temel birleşene sahiptir.Bu temel bileşenlerden ilki olan ”kendisine ilişkin model”,kişinin bağlanma fiqürleri tarafından sevilmeye,desteklenmeye değer olup olmadığına yönelik.kendisiyle ilgili inançlarını içermektedir.Bu temel bileşenlerden ikincisi olan “diğerlerine ilişkin zihinsel model”ise,önemli diğerlerinin yada bağlanma fiqürünün güvenirliği ,ulaşılabilirliği yada kabul ediciliği ile ilgili innçları içermektedir

           Gelişim sürecinde çocuk,aile dinamikleri nekadar elverişli yada elverişsiz olursa olsun bakımını yapan kişilere bağlanma ihtiyacısı içerisindedir.Dissosyatif bozukluk vakaları gibi ismarıcı,ihmalkar ve kaotik bir ailede yetişen çocuklar kendisini ikiarada biderede bir tür çifte açmaz içerisinde bulurlar.Bir birine karşıt iki durumdan sağ çıkmak zorundadır.Bu durumdan ilki kendisine bakım sağlayanlara karşı sağlıklı bağlanma geliştirmek ve bunu korumak,ikincisi ise bağlandığı kişelere karşı kendisini duyğusal, zihinsel hatda fiziksel olarak müdafaa etmektir.Çoğu zaman bu ortamda sağlıklı bağlanma geliştirilemez.

Dissosyatif bozukluğa yol açan çocukluk çağı travmaları içerisinde ihmalde oldukça önemli bir yer tutar.Bu yaşantıların patolojik sonuçlarının olmasının önde gelen nedenlerinden gelen biri kurban durumundaki kişide ortaya çıkan istismarcıya bağlanma tepkisi olabilmektedir.Eğer bir kişi yüksek içsel kontrol odağına sahipse,o kişi olaylara etki eden temel faktörün kendi davranışları ve karaketleri olduğuna karar verir.Eğer bir kişi yüksük dışsal kontrol odağına sahipse,söz konusa kişi yaşananların kendi dışındakilerinden kaynaklandığına inanır.Fakat bu süreç travmatize bireyin  ruhsal bütünlüğünün yitirmesine ve içteki yabancı ruhsal odakların özerklik kazanması ile kendi kontrolünü kaybetmesine yol açmaktadır.

          Çocukluk çağı ruhsal travmaların etkisiyle bireyde oluşan dissosiyasyon özde travmatik    yaşantılara karşı savunma olarak devreye giren bir yok farzetme ya da bir inkar amacına hizmet etse de aslında dissosiyatif bozukluklarda özellikle dissosiyatif kimlik bozukluğunda bu tanıyı alan birey açısından hem kendisiyle hem de diğer insanlarla çifte kendilikler ya da çoklu  kendilikler olarak bir iletişim kuracak ve bu çoklu hal bir ietişim biçimine dönüşecektir.Bu yeni süreç,bir uyum sağlama niyeti ve çözüm arama çabası olsa da dissosiye bireyin bu psikopatolojisi daha da yoğunlaşarak krizler ve intihar girişimleri ile devam edecektir.

          1980 lere kadar dissosyatif bozukluklar histerinin bir alt kategorisi olarak sınıflandırılmıştır.DSM –III de dissosyatiyatif bozukluk terimi kullanılmıştır.DSM-III-R da,psikojenik amnezi,psikojenik füqğ,depersonalizasyo bozukluğu,çoğul kişilik bozukluğu ve başka türlü adlandırılmayan dissosiyatif bozukluk isimlerinden oluşan beş ana dissosiyatif bozukluk tanımlanmıştır. Dissosiyatif süreç içinde yer aldığı  iddida edilen konversiyon bozukluğunu dissosiyatif bozukluklardan tamamen ayrılmıştır. dissosiyatif bozukluklar – bilinç ,bellek,kimlik ya da çevresel algının genellikle entegre olmuş işlevlerinin kopmasıdır .Diğer bir ifade ile bilincin bütünleşmiş işlevlerinde ,bellek,kimlik veya çevrenin algılanmasında bozukluk olması durumudur ve ani ya da aşamalı başlaya bilir,geçici veya kronik olabilir ve beş ana başlık altında incelenmektedir.Disosiyatif kimlik bozukluğu vakalarında daha önce belirtildiği üzere farklı özellik ve cinsiyyette çok sayıda alter kişilikler bulunabilir.Özel beceresi olan,otistik ve özürlü ,madde bağımlısı ,yönetici ve obsesif,daklitçi,özgün ve yaratıcı,analjezik,homoseklüel ve biseksüel gibi birçok  alter kişilik tipleri olabilir.Tüm bu alter tipleri bulunduğu dissosiyatif kişiliklerde “Alter dengesi”açısından ele alınmalı ve fonksiyon ve misyonları ev sahibi,güçlü kadın,düşman,çocuk ve yardımcı alter kişiliklerde olduğu gibi saptanmalı ve psikoterepilere bunagöre düzenlenmelidir.Aşağıda dissosiyatif kimlik bozukluğunda varolan alter kişilik ele alınacaktır .

Ø  Ev sahibi Kişilik

Ø  Düşman Alter Kişilikler

Ø  İntihara Eğilimli Alter kişilikler

Ø  Çocuk Alter Kişilikler

Ø  Yardımcı Alter Kişilikler

Ø  Güçlü Kadın Alter Kişilikleri

Ø  Homoseksüel veya Biseksüel Alter Kişilikler

Tedavi

     Dissosiyatif kimlik bozukluğu vakasında alterler arasında bir iletişim psikoterapilerden önce düzensiz ve

bir kısım alter kişilikleri tanırlar. Fakat  bunun dışında sadece kendisini tanıyan ve ne diğer alter kişiliklerin ne de ev sahibi kişiliğin farkında olan alter kişiliklerde bulunmaktadır. Bu vakalarda bu aılter kişiliklerin ve host kişiliğin entegrasyondan önce iletişimlerinin olumlu hale getirilmesi oldukça gereklidir. Aksi halde alter kişilikler arasındaki birleştirme mümükün olamaz (Kluft , 1985).

      Dissosytaif kimlik bozukluğunda daha önce belirtdiği üzere alter kişiliklerle bütün birleşmeler evsahibi kişilik üzerinden ayrı ayrı yapılmalıdır.Alter kişilikler arasında evsahibi kişiliğin dahi edilmediği birleşmeler başarılı olmaz ve krizler ile intihar girişimlerini artırır.Genellikle birleşmelere vakanın tedaviye tam katılımını kolaylaştırmak için yardımcı alter kişiliklerden  başlanmalıdır.Fakat düşman alter kişiliklere olan birleşmelerin önce olması psikoterapi süresini oldukça kısaltacaktır .Bu düşman alter kişiliklerle yapılacak olan ilk birleşme ,dissosiyasyon alanında uzun yıllar çalışmakla sağlanan klinik tecrübeyi gerektirmektedir.Tedaviçi için persekütör alter kişilikler daha önce belirtdiği üzere ev sahibi kişiliğe düşman olarak bilinselerde psikoterapi içerisinde en kısa sürede yardımcı alter haline getirilmesi gereken alter kişiliklerdir.Düşman alter kişilikler aslında istismarı tolore etmek için oluşmuş yardımcı alterlerdir.Fakat zamanla ev sahibi kişiliğin kendini savunması adına gereken çabayı göstermemesi karşısında,saldırığanla özdeşleşerek yıkıcı ve saldırağan bir yapıya dönüşmüşlerdir.Bu düşman alter kişilikler ilk hallerine geri döndürüldüğünde krizler büyük ölçüde azalır.Çoğu dissosyatif kimlik bozukluğu vakası (ev sahbi kişilik) onların başlanğıçtaki kendisine olan yardımlarını unutmuştur.Unutulan bu anılar alter kişiliklerden toplanıp tüm yapıya özellikle ev sahibi kişiliğe fark ettirildiğinde bu geri dönüş sağlanmış olur.Çünkü bu fark ediş sonrasında alter kişiliklerle ev sahibi kişilik arasında iş birliği daha kolay sağlanacaktır .Öfkeli ve enerjik olup tek amaca odaklanmayı ve savunmayı iyi bilen bu düşman alter kişilikler,evsahibi kişiliğin sahip olmadığı enerji ve güçlü duyğuları taşırlar.Artık bu kişi bu birleşmeden sonra eskiden varolan mücadele edebilme yetisini geri kazanmış olacakdır.Bu kazanımı ise onun reviktimize olmasını önler.

       Dissosiytaif kimlik bozukluğu vakalarındaki çocuk alter kişilikler aslında kişinin travmatize olmadan önceki hallerinin bir temsilidir.İleride entegrasyon için imajinasyon yoluyla büyütülecek olan bu alter kişilikler travmatize olan halin etkilerinden korunmuşlardır.Yani aslında dissosyatif kimlik bozukluğu vakası farkında olmadan çocuk biçimindede olsa kendisinin sağlam bir kopyasını içinde barındırmaktadır.Bu alterlerin yetişkin halleride eski halleri gibi gelişime açık,pozitif,yaşamı seven ve sağlıklı doğadadır.Ev sahibi kişiliği,çocuk alter kişiliği ie birleştirildiğinde umutsuz doğası kaybolur eskisinden çok daha yaşam dolu bir yapıya bürünür .Dissosiyatif savunmaların yerii daha sağlıklı olanların almaya başlar ve klinik tablonun yoğunluğu azalır.Çocuk alter kişilikler dissosiyatif kimlik bozukluklarının krize müdahale psikoterapisi için oldukça olan alter kişiliklerdir.Uyğun krize müdahale tedavisi  ve ile vakanın bütün kendine zarar verme davranışları ve intihar girişimleri sonlanacaktır.Dissosiyatif kimlik bozuklugu vakalarında ortalama altı ay süren psikoterapi ile son alter kişiligin,kümülatif birleşmelerin yapıldıgı evsahibi kişilikle füzyonu saglanınca entegrasyon tamamlanmış olur.İstismarcıya baglanmanın sonlandırılılması konusu,psikoterapinin her aşamasında ele alınır.Entegrasyon sonrası psikoterapiler ise yaşamın bir bütün olarak kavranması,sosyalleşme,”tek kişilikli”yeni duruma uyum saglama,”özne olma”, önceden dissosiyasyonla çözümlenen sorunlar için entegre çözüm yolları arama ve “kendileşme “üzerine odaklanır.

       Dissosiyatif vakalar kri yaşantıları ve hemen sonrasında sakladıgı ya da ifade edemedigi travmatik yaşantıları hakkında bilgi vermeye açıktırlar.Zaten krizlerin  bir nedeni de anlatılamayan bilgilerdir.Hatta çogu dissosiyatif kimlik bozuklugu vakasının travmatik yaşantıları ile ilgili bilgilere bu krizlerden sonra evsahibi kişilik dışındaki alter kişilikler aracılıgı ile ulaşılmaktadır.Uygun krize müdahele yapılmazsa bireydeki dissosiyatif yaşantılar artarak vaka daha kronik bir hale gelecektir ve terapötik aliyans kurulmadan yapilan travma çalışmaları bu vakaları intihar girişimlerine kadar sürüklemektedir.Bu nedenle süpervizyon alınması ya da dissosiyatif kimlik bozuklugu vakalarında krizler durdurulamıyorsa alanda daha profesyonel bir tedaviçiye bu vakanın devrinin  yapılması gereklidir. 

                                                                                                                              Klinik psikolog-Lale Elekberova.