PİKA  SİNDROMU

Pika sindromunun səbəbi :                                  

   Pika  sindromu cox hallarda  uşaqlıq  hətta  körpəlik yaşlarında başlayıb  yetkinlik  zamanlarınadək  davam edən və daim təkrar edən bir davranış  pozğunluğudur.Normal  qidalardan xaric qida olmayan, müxtəlif maddələrə qarşı əmələ gələn yemə istəyi ilə özünü göstərir. Bu xəstələr  zərərli  ola  biləcəyini bilsələr  də  özlərini bu maddələri  yemə istəyindən uzaqlaşdıra  bilmir. Çox vaxt bədəndə əksik olan dəmir, sink, fosfor,kalsium kimi maddələrin əksikliyi, bu davranış pozğunluğu  ilə əvəz olunmaqdadır.

   Bu xəstələr qidadan xaric maddələri yeyib-içməkdən özlərini çəkindirə bilməsələr də iştahlı bir şəkildə yeyirlər və zövq alırlar. Qələm uclarını gəmirən şagirdlərə,torpaq yeyən hamilələrə ya da saclarını udan uşaqlara ölkəmizdə heç də az rast gəlinmir. Sadəcə bunlarla bitmir hətta qum, kirəc, kağız, ip, silgi, sabun, torpaq, boya, neft, kley bu xəstələrdən örnəkdir. Bu sadalanan yeyilməyən, daxilə qəbul edilməyən maddələr o qədər çoxdur ki, saymaqla bitməz. Bu maddələr pika xəstələri üçün ən ləzzətli şirniyyat və ya tortdan daha-daha dadlıdır. Divardan qaşınmış bir ovuc dolusu mel parçası  və ya yerdən alınmış bir ovuc dolusu palçıq və yaxud bir tutum saç.....Bu saydıqlarım neçə də iştahanızı açdı deyil mi ! Bizim mədəmizi bulandıran bu qida olmayan maddələr onların ağızlarını sulandırmağa belə yetir. Üstəlik bu vəziyyətdə olanların sayı həm ölkəmizdə, həm də dünyada heç də az deyildir. Pika sindromu daha  çox  1-6  yaş qrupu uşaqlarda və hamilələrdə görülür. Yeniyetməlik qrupundakı uşaqlarda bu xəstəlik risk qrupu təşkil edir. Onu da qeyd edim ki, 1 yaşına kimi ağıza aparma instinkti bu xəstəlik qrupu ilə baglı deyildir.

Pika sindromu ilə bağlı bir  neçə faktı bölüşmək istərdim.

          Tempestt  Henderson adlı Florida  vilayətində yaşayan bir qiz, həftədə 5 qəlib sabun, çamaşır detərjanı yeyən bu insana Sabunun verdiyi dadı və zövqü heç bir şirniyyatda tapa bilmirəm- kəliməsi  sizi təəcübləndirə bilər. Bu fakta Türkiyədən də bir misal  göstərmək istərdim: Canan xanım 39 yaşındadır və tam bir sabun xəstəsidir. Çəngəlinə aldığı sabunu xart-xurt yeyərkən ətrafına da salam verməkdən heç çəkinmir.

         Azərbaycanda isə müraciət olunan faktlardan qəpik yeyən, saç yeyən uşaqları misal göstərmək istərdim. Dörd yaşlı qəpik yeyən uşaq dayə himayəsində böyüdüyündən sirf diqqət çəkmək üçün qəpik yeyirmiş. Sevgi doyumsuzluğundan bu yola  əl atan uşaq hətta oyuncaq maşin təkəri də yeyirmiş.

          Pika sindromundakı insanlarla gündəlik həyatda qarşılaşmaq olduqca asandır. Məsələn məktəbimizdə bir uşağın silgi yediyini hec unutmuram. Bu cür faktlar ətrafımızda olduqca çoxdur, sadəcə fikir versəniz rastlaşa bilərsiniz.

Pika sindromu necə müəyyən edilir.

        Uşaqların hərəkətlərini diqqətlə izlədiyinizdə pika sindromunu asanca sezmək mümkündür. Açıq havada torpaq yeyən bir uşaq, qapalı məkanda ayaqqabı altını yaladığı, divarı qaşıyaraq altından çıxan torpaq parçalarını yediyini və ya dibçəklərin altın qaldırıb torpağı yediyi görülə bilən hallardır. Hətta bəzi uşaqların qələmlərin arxasını gəmirməsi, kağız yemələri,şunur dişləməsi pika sindromunun göstəricisidir.

Pika sindromunun təhlükələri.

        Uşaqlarda  zəka inkişafı  problemlərinə baglı olaraq pika problemi görülə bilir. Eyni zamanda bədənin müqavimətinin zəifləməsinə yol açmaqdadır və uşaqlarda infeksiyaya bağlı xəstəliklərə tutulma ehtimalını artırır.Müalicəsində psixoloji dəyərləndirilmə,saglam bəslənmə proqramı öyrədilməli və həkim nəzarətində dəmir müalicəsi aparılmalıdır.Fərqinə varılmadıqda xəstələrdə əksər hallarda alminium zəhərlənməsi,həzm sistemi problemləri,infeksiyalara dayalı xəstəliklər,saç yediyi üçün boğazda və mədədə tıxanmalara bağlı təcili cərrahi müdaxilələrə məruz qalma kimi problemlərlə üzləşməkdədirlər.Ağır metal zəhərlənmələri ən cox lazımi inkişaf səviyyəsinə çatmamış uşaqlarda 1-4 yaşlarında  xüsusilə təhlükəlidir.Cünki bu yaşlarda uşaq təhlükəli olub oladığını heç soruşmadan bu maddələri qəbul edə bilirlər.Bundan başqa uşaqlarda zəka inkişafına bağlı olaraq pika sindromu da inkişaf edir.Bədəndə sink,dəmir əksikliyi uşagın inkişafına mənfi təsir göstərir.

Çox ciddi şəkildə görülən ayaqqabı altını yalamağa başlayırlar.Hətta saydıqlarımın qoxusu belə dözülməz olan maddələrə meyl edirlər.Qısacası bu maddələrin adları belə ağılları başdan alır.Xəstəlik tam bir dövr şəklində, yedikçə daha çox zövq  alırlar,zövq aldıqca da daha çox yeyirlər.Digər səbəblər  içərisində də uşağın sevgidən ac bir mühitdə yetişməsi,inam duyğusunun yetərincə olmaması yer alır.Ailədəki narahatçılıqlar körpələri və uşaqları bu cür davranışlara sövq edə bilir.

  Lazımi qidalanmamanın sonunda mineral əksikliyi görülür və pikanın ortaya cıxmasına səbəb ola bilir.Qansızlıq belə, valideyin diqqətsizliyi nəticəsində yer alan səbəblərdən biridir.

Pika sindromunun müalicəsi.

İlk edilməsi lazım olan izləmə ,sonunda diaqnozun daha güvənli olmasını təmin edir.Bununçun daha öncə sindromun səbəblərini tapmaqdır və buna uyğun müalicə yöntəmi seçilməlidir.Analizlər –dəmir,sink,alminium kimi elementlərin yoxlanılması şərtdir.Əgər bədəndə dəmir əksikliyi ciddi dərəcədə azlıq təşkil edirsə buna müvafiq olaraq dərman müalicəsinə başladılmalıdır.Təbii qidalardan isə, dəmir əksikliyi təsdiqlənmişsə xəstə mütləq qaraciyər, yumurta,paxlalılar sinfinə aid olan bitkilərə və qırmızı ət qabul etməlidir.Dərman müalicəsi şərtdir.

Pika sindromunda psixoloji dəstək.

Bu xəstəliyin təməl səbəbləri arasında psixoloji  dəstək də yer almaqdadır.Buna görə də xəstəliyə mütləq bir pedaqoji  dəstək də şərtdir.Psixoloji dəstək pika xəstəliyinin müalicəsində terapiyaya da yer verilməlidir.Psixoloji olaraq aparılan bu terapiya sonunda  müvəffəqiyyətli  bir  nəticə əldə etmək olduqca yüksəkdir.Xüsusilə də oyun terapiyası uşaqlarda xəstəliyi aşmaqda olduqca müvəffəqiyyətli  bir üsuldur . Bu işdə məqsəd uşagın yediyi maddələrə alternativ qaydalar yükləməkdir. Məsələn kagız yeyən bir uşağa rəsm çəkməsinə üstünlük verilməsi və ya palçıq yemədən dayana bilməyən bir uşaga palçıqdan heykəl qurmaq ,bu xəstəliyin müalicəsində olduqca faydalıdır.

            Lalə Ələkbərova